Amazonia – Czy wiesz, że lasy Amazonii są większe niż cała Europa

Rozległe lasy deszczowe Ameryki Południowej, to bez wątpienia jedno z najważniejszych miejsc na naszej planecie. Wielu ludzi nie zdaje sobie sprawy z ogromu tego ekosystemu i jak wielkie znaczenie ma ten region dla globalnej równowagi ekologicznej. Amazonia to ponad 5,5 miliona kilometrów kwadratowych, będących jednym z największych i najbardziej zróżnicowanych biologicznie ekosystemów na świecie. Niestety, jego istnienie jest coraz bardziej zagrożone przez działalność człowieka.

Skarb większy niż cała Europa

Lasy Amazonii to obszar ponad 20-krotnie większy niż terytorium Polski. Obszar Amazonii rozciąga się na terenie dziewięciu krajów Ameryki Południowej: Brazylii, Peru, Kolumbii, Wenezueli, Ekwadoru, Boliwii, Gujany, Surinamu i Gujany Francuskiej. Sama Brazylia zawiera około 60% tych lasów, co czyni ją głównym strażnikiem ich przyszłości. Amazonia to jednak nie tylko ogromna przestrzeń – to przede wszystkim oaza różnorodności biologicznej.
W granicach jej obszaru mieści się więcej niż połowa wszystkich lasów deszczowych, a oprócz lasów występują tam także tropikalne łąki, siedliska wydmowe, bagna i lasy palmowe. Szacuje się, że Amazonia może być domem dla nawet 10% wszystkich znanych gatunków na Ziemi. W rzeczywistości, tylko niewielka część flory i fauny tego regionu została zbadana, a odkrycie nowych gatunków jest praktycznie codziennością dla naukowców, którzy prowadzą tam badania. Niektóre gatunki, które zostały zidentyfikowane, żyją tylko na tym terenie, co sprawia, że Amazonia jest jednym z najważniejszych hotspotów bioróżnorodności na Ziemi.

Historia Amazonii i jej znaczenie kulturowe

Amazonia nie tylko przyciąga uwagę jako cud natury, ale także jako miejsce o bogatej historii kulturowej. Zamieszkują ją liczne plemiona rdzennych ludów, które od wieków żyją w harmonii z przyrodą. Szacuje się, że obecnie na terenie Amazonii mieszka około 400 różnych grup etnicznych, a wiele z nich nigdy nie miało kontaktu z zachodnią cywilizacją. Tradycyjne społeczności te opierają swoje życie na zasobach dostarczanych przez lasy deszczowe – polują, łowią ryby, zbierają owoce i korzystają z roślin o właściwościach leczniczych.
Te społeczności, posiadające rozległą wiedzę o roślinach, zwierzętach oraz zrównoważonym wykorzystaniu zasobów naturalnych, odgrywają kluczową rolę w ochronie lasów. Ich codzienne życie i duchowość są głęboko związane z harmonią natury, co czyni ich naturalnymi opiekunami tego unikalnego ekosystemu. Niestety, zarówno ich istnienie, jak i same lasy, są zagrożone przez postępującą deforestację oraz intensywną działalność rolniczą i wydobywczą.

Kraina bez pór roku

W Puszczy Amazońskiej właściwie nie występują pory roku. Panuje tam wilgotny klimat równikowy, dla którego charakterystyczna jest wysoka suma opadów i taka sama średnia wartość rocznych temperatur. Opady atmosferyczne w Amazonii rozkładają się dość równomiernie w ciągu roku, a ich suma zamyka się w przedziale od 2000 do 4000 mm. Częstym zjawiskiem są deszcze zenitalne, czyli powstające w następstwie odparowania wody i skroplenia pary wodnej. Także temperatura, osiągająca średnią wartość 25-28 stopni Celsjusza, jest wyrównana w ujęciu rocznym.

Zadziwiająca różnorodność życia w Amazonii

Amazonia zajmuje powierzchnię przekraczającą 7 mln km kwadratowych. Aż 5,5 mln km kwadratowych Puszczy Amazońskiej pokrywa las deszczowy. Różnorodność biologiczna Amazonii jest niewiarygodna. Nie należy zatem dziwić się, że mówimy tu o najbardziej zróżnicowanym biologicznie obszarze na Ziemi. Obszar ten zamieszkuje więcej gatunków roślin i zwierząt niż jakiekolwiek inne miejsce na Ziemi. Do tej pory naukowcy opisali ponad 400 tys. występujących tam gatunków, a nie ulega wątpliwości, że wiele wciąż jeszcze czeka na odkrycie. Od tysięcy unikalnych gatunków roślin, przez majestatyczne ssaki, aż po niezliczone gatunki owadów – Amazonia to prawdziwy raj dla biologów i ekologów.

Roślinność - zielone serce Ziemi

Amazonia kryje w sobie nieskończone bogactwo flory. W lasach tych rośnie około 390 miliardów drzew, należących do ponad 16 tysięcy gatunków. Drzewa te nie tylko są kluczowe dla ekosystemu lasów tropikalnych, ale także dla klimatu globalnego. Wysoka wilgotność i obfite opady sprawiają, że Amazonia jest niezwykle bujna. Spotykamy tu drzewa takie jak kauczukowiec, mahonie czy cedr amazoński, które są cennymi surowcami, lecz również pełnią ważną funkcję ekologiczną.
Liczne rośliny lecznicze, odkryte przez rdzennych mieszkańców, są wykorzystywane w medycynie tradycyjnej, a wiele z nich stało się również podstawą nowoczesnych leków. Szacuje się, że tylko niewielka część roślin Amazonii została dotychczas zbadana pod kątem ich potencjalnych właściwości leczniczych. To pokazuje, jak wielki potencjał skrywa ten region i jak bardzo jest on ważny nie tylko dla lokalnych społeczności, ale i dla całego świata.

Wyjątkowe zwierzęta Amazonii

Amazonia jest siedliskiem dla wielu zagrożonych i endemicznych gatunków zwierząt. Wśród nich znajdują się jedne z najbardziej rozpoznawalnych symboli dzikiej przyrody, takie jak jaguar, który jest szczytowym drapieżnikiem tego ekosystemu, a także harpia wielka – największy drapieżny ptak na świecie. Inne gatunki, takie jak delfin amazoński (inia) czy leniwce, są znane z unikalnych cech adaptacyjnych, które pozwalają im przetrwać w tym trudnym, ale obfitującym w zasoby środowisku.
Amazonka, największa rzeka Amazonii, jest domem dla ogromnej różnorodności ryb, w tym dla legendarnej piranii i gigantycznej arapaimy – jednej z największych słodkowodnych ryb na świecie. Szacuje się, że w wodach Amazonki żyje ponad 2000 gatunków ryb, a wiele z nich to gatunki, które nie występują nigdzie indziej na świecie.

Rola Amazonii w regulacji klimatu

Lasy deszczowe Amazonii pełnią kluczową rolę w regulacji klimatu globalnego. Dzięki ogromnej powierzchni i gęstości roślinności, lasy te magazynują niewyobrażalne ilości dwutlenku węgla (CO2) – jednego z głównych gazów cieplarnianych. Jest to proces niezbędny w walce z globalnym ociepleniem. Drzewa w procesie fotosyntezy przetwarzają dwutlenek węgla na tlen, który uwalniają do atmosfery. Szacuje się, że Amazonia odpowiada za produkcję od 10% do 20% globalnego tlenu.
Jednak Amazonia działa również jak ogromny regulator wilgotności i opadów. Lasy deszczowe Amazonii są kluczowe dla obiegu wody na kontynencie południowoamerykańskim. Poprzez zjawisko zwane "transpiracją", drzewa emitują parę wodną, która tworzy chmury, co prowadzi do regularnych opadów deszczu. Te opady mają kluczowe znaczenie nie tylko dla samego lasu, ale także dla innych regionów kontynentu.

Wylesianie – katastrofa na horyzoncie

Jednym z największych zagrożeń dla lasów Amazonii jest deforestacja, czyli wycinanie lasów na potrzeby działalności rolniczej, hodowlanej, wydobywczej oraz drzewnej. Lasy równikowe na całym świecie zajmują łączną powierzchnię 11,5 mln kilometrów kwadratowych, z czego na Amerykę Południową przypada ok. 58%. Brazylia w ciągu 10 lat utraciła 165 tys. kilometrów kwadratowych lasów. Jest to największy ubytek powierzchni leśnej na świecie. Jeżeli ta tendencja nie zostanie powstrzymana w najbliższych dekadach nastąpi utrata nawet 1 mln km kwadratowych lasów równikowych. Wylesianie w Amazonii postępuje w zatrważającym tempie. Szacuje się, że w ciągu ostatnich 50 lat wycięto już około 20% pierwotnych lasów Amazonii.

Przyczyny wylesiania

Ekspansja rolnictwa – jednym z głównych czynników napędzających wylesianie jest rozwój rolnictwa, zwłaszcza upraw soi i hodowla bydła. Gleby Amazonii, mimo że są mało żyzne, po oczyszczeniu z lasów stają się miejscem intensywnej produkcji rolnej. Soja, uprawiana na wykarczowanych terenach, służy głównie jako pasza dla zwierząt w innych częściach świata.
Wydobycie surowców – w Amazonii znajdują się bogate złoża złota, ropy naftowej, gazu i minerałów, które są eksploatowane przez międzynarodowe korporacje. Procesy wydobywcze, takie jak budowa kopalń, dróg czy platform naftowych, przyczyniają się do degradacji środowiska, niszcząc ekosystemy i zatruwając wody.
Przemysł drzewny – eksploatacja cennych gatunków drewna, takich jak mahoń czy cedr, powoduje masowe wycinki drzew. Legalna i nielegalna wycinka to jedno z największych wyzwań w walce o zachowanie lasów tropikalnych.

Konsekwencje wycinki drzew

Obecnie, jak podają media, ponad większość światowej żywności pochodzi z lasów deszczowych Amazonii. Przemysł produkcji rolnej na taką skalę nie zna kompromisów, a zyski oceniane są krótkotrwałe. W sklepach na wyciągnięcie ręki mamy owoce i orzechy, które jeszcze nie tak dawno były egzotyczne. Za ich „globalne udomowienie” straszliwą cenę płaci już dziś piękny świat Amazonii.
Utrata bioróżnorodności, zakłócenia w globalnym obiegu wody, zwiększone emisje dwutlenku węgla – to tylko niektóre z katastrofalnych skutków wylesiania Amazonii. Ponadto, wylesianie prowadzi do degradacji życia rdzennych ludów, które tracą swoje tradycyjne tereny łowieckie i miejsca kultu. W miarę jak znikają kolejne hektary lasów, świat traci unikalne gatunki i bezcenne zasoby genetyczne, które mogłyby być kluczowe dla przyszłych badań naukowych.
Postępująca degradacja tropikalnych lasów deszczowych jest katastrofalna dla całego środowiska, ponieważ Amazonia stanowi wyjątkowy układ równowagi setek czynników. Zachwianie tej równowagi będzie miało wpływ na gatunki występujące na całej planecie.

Ochrona Amazonii – globalne wyzwanie

Ochrona Amazonii to jedno z najważniejszych zadań, przed jakimi stoi dzisiejsza ludzkość. Międzynarodowe organizacje ekologiczne, rządy i lokalne społeczności starają się wprowadzać programy ochrony i zrównoważonego rozwoju. Jak wynika z danych, w wielu przypadkach z powodzeniem.
W listopadzie 2023 roku na terenia Brazylii odnotowano najniższy poziom wylesiania Puszczy Amazońskiej od pięciu lat oraz spadek o niemal połowę w porównaniu z rokiem poprzednim, gdy Brazylią rządził poprzedni prezydent. Teraz z kolei brazylijskie ministerstwo środowiska poinformowało, że pierwszy kwartał 2024 roku przyniósł kolejny sukces. Jak wynika z danych agencji badań kosmicznych INPE, w pierwszym kwartale 2024 roku poziom wycinki lasów w Amazonii w stosunku do tego samego okresu rok wcześniej spadł aż o 40 procent.

Amazonia, większa niż Europa, to nie tylko piękne krajobrazy i egzotyczne gatunki – to kluczowy element globalnego ekosystemu. Musimy zdać sobie sprawę, że ochrona tego regionu nie jest jedynie sprawą Ameryki Południowej, ale całej ludzkości. Ochrona Amazonii to walka o przyszłość klimatyczną naszej planety, bioróżnorodność oraz zachowanie kulturowego dziedzictwa rdzennych ludów.