Polskie lasy odgrywają kluczową rolę w ekosystemie kraju, będąc nie tylko siedliskiem dla wielu gatunków roślin i zwierząt, ale także naturalnym filtrem powietrza i wody. W ostatnich latach obserwujemy pozytywny trend — rośnie liczba drzew w polskich lasach, w których żyje ok. 65 procent gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Jaki jest powód tego wzrostu i jakie ma to znaczenie dla nas wszystkich?
Maszerując borem, lasem…
Polska jest jednym z najbardziej zalesionych krajów w Europie Środkowej. Lasy zajmują około 30% powierzchni kraju, a ich liczba i jakość systematycznie się zwiększa. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, od początku lat 90. powierzchnia lasów w Polsce wzrosła o ponad 500 tysięcy hektarów. Oznacza to nie tylko więcej drzew, ale także lepsze warunki dla rozwoju różnorodnych gatunków fauny i flory. Lasy rosną w naszym kraju na glebach najsłabszych, głównie z powodu rozwoju rolnictwa w poprzednich wiekach. Wpływa to na rozmieszczenie typów siedliskowych lasu w Polsce. Prawie połowę powierzchni lasów (ok. 49,4 proc.) zajmują siedliska borowe. Na pozostałych obszarach występują siedliska lasowe, głównie mieszane.
Czym różni się bór od lasu?
Nie każdy to wie, ponieważ bór i las to pojęcia, które często są używane zamiennie, ale w rzeczywistości mają one odmienne znaczenia i odnoszą się do różnych typów ekosystemów leśnych. Las to ogólny termin określający złożony ekosystem, w którym dominują drzewa. Las może występować w różnych klimatach i na różnych rodzajach gleb. Las to różne typy ekosystemów, takie jak lasy mieszane, liściaste (np. dębowy, bukowy) czy iglaste (np. sosnowy, świerkowy).
Bór jest zwykle iglasty, to środowisko suche i dobrze się tam oddycha z uwagi na dużą ilość olejków eterycznych. Położony jest na mniej urodzajnych glebach, o wiele łatwiej jest się po nim poruszać, bo pod butami znajdziemy głównie wrzosy, borówki, mchy i porosty, ogólnie niewiele roślinności.
Las jest zwykle liściasty, rośnie na żyznych glebach, ale nie będzie już tak łatwo się po nim poruszać. W skład lasu wchodzą różnorodne drzewa liściaste i iglaste, runo leśne, ściółka ale i różnorodne krzewy i krzaki, często określane mianem chaszcze.
Polskie lasy w dobrych rękach
Według Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasów w Polsce sosna rośnie na 63 proc. powierzchni leśnej w Lasach Państwowych oraz na ok. 55 proc. lasów prywatnych i gminnych. W górach przeważa świerk oraz świerk z bukiem. Dominacja sosny w Polsce wynika ze sposobu prowadzenia gospodarki leśnej w przeszłości. Takie lasy okazały się jednak mało odporne na czynniki klimatyczne. Łatwo padały również ofiarą ekspansji szkodników. Dlatego w polskich lasach systematycznie zwiększa się udział innych gatunków, głównie liściastych. Leśnicy odeszli od monokultur – dostosowują skład gatunkowy drzewostanu do naturalnego dla danego terenu. Dzięki temu powierzchnia drzewostanów liściastych wzrosła z 13 proc. do ok. 30 proc. Coraz częściej w polskich lasach występują dęby, jesiony, klony, jawory, wiązy, a także brzozy, buki, olchy, topole, graby, osiki, lipy i wierzby.
Drzewo najważniejsza fabryka
Szacuje się, że jedno dorosłe drzewo liściaste (na przykład dąb) może w ciągu roku wyprodukować około 100-150 kg tlenu. To wystarczająca ilość, aby zaspokoić roczne potrzeby dwóch osób! Sosna, jedno z najczęściej spotykanych drzew w polskich lasach, również znacząco przyczynia się do produkcji tlenu, jednak jej wydajność zależy od wieku, wielkości i warunków wzrostu.
Drzewa produkują tlen przez cały okres swojego życia, ale ilość produkowanego tlenu oraz intensywność tego procesu zależą od wielu czynników, takich jak wiek drzewa, jego gatunek, dostęp do światła słonecznego, wody, składników odżywczych w glebie oraz pory roku. Tlen jest produkowany przez drzewa podczas fotosyntezy, procesu, w którym liście przekształcają dwutlenek węgla (CO₂) i wodę w tlen (O₂) i glukozę, wykorzystując energię słoneczną. Fotosynteza zachodzi głównie w liściach drzew i jest najbardziej intensywna wiosną i latem, kiedy drzewa są w pełni ulistnione.
Produkcja tlenu jest również związana z wiekiem drzewa. Młode, szybko rosnące drzewa zużywają więcej energii na swój rozwój, ale mimo to produkują tlen, fotosyntetyzując intensywnie, aby zaspokoić potrzeby wzrostu. Drzewa w średnim wieku, mające dużą ilość liści, aktywnie fotosyntetyzują i wykorzystują swoje zdolności do pochłaniania dwutlenku węgla i produkcji tlenu na najwyższym poziomie. Starsze drzewa, mimo że posiadają wiele liści, mogą produkować nieco mniej tlenu ze względu na spowolnienie procesów życiowych, ale dzięki dużej powierzchni liści wciąż mają znaczący wpływ na jego produkcję.
W okresie jesienno-zimowym drzewa liściaste tracą liście, co znacznie ogranicza ich produkcję tlenu, podczas gdy drzewa iglaste, takie jak sosna i świerk, produkują tlen przez cały rok, choć z mniejszą intensywnością zimą. Co przyczynia się do wzrostu liczby drzew?
Polska od lat prowadzi politykę zrównoważonego zarządzania lasami. Obejmuje ona planowe nasadzenia nowych drzew, pielęgnację istniejących lasów oraz ochronę obszarów szczególnie cennych przyrodniczo. Lasy Państwowe, odpowiedzialne za zarządzanie zdecydowaną większością polskich lasów, co roku sadzą miliony nowych drzew, z czego znaczna część to gatunki rodzime, takie jak sosna, dąb, buk czy świerk. W ostatnich dekadach w Polsce prowadzi się intensywne działania mające na celu rekultywację terenów zdegradowanych przez przemysł czy działalność rolniczą. Obszary, które wcześniej były wykorzystywane w sposób niekorzystny dla środowiska, są przekształcane w lasy, co przyczynia się do zwiększenia liczby drzew.
Rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństwa i nacisk na ochronę przyrody sprawiają, że coraz więcej obszarów leśnych objętych jest ochroną prawną. Rezerwaty przyrody, parki narodowe i krajobrazowe chronią cenne ekosystemy, a działania te sprzyjają regeneracji lasów i naturalnemu przyrostowi drzew.
Także zmiany klimatyczne pomimo, że mają swoje wyzwania, w pewnych przypadkach również sprzyjają wzrostowi liczby drzew. W Polsce zauważa się wzrost liczby dni wegetacyjnych, co umożliwia lepszy rozwój młodych drzew.
Poza planowanymi działaniami Lasów Państwowych w naszym kraju działa wiele organizacji pozarządowych, które realizują programy zalesiania, ochrony przyrody i edukacji ekologicznej. Społeczne ruchy, takie jak akcja społeczna pod nazwą #sadziMy czy "Sprzątanie świata", oraz lokalne inicjatywy sadzenia drzew (np. w ramach obchodów Dnia Ziemi) zachęcają mieszkańców do aktywnego uczestnictwa w ochronie przyrody i pomagają w ubogacaniu terenów zielonych w naszym kraju.
Z satysfakcją możemy powiedzieć, że w jednym z takich projektów “Czas na Las”, jesienią 2020 r. z inicjatywy Visby na obszarze przepięknego Parku Gór Stołowych posadzono tysiąc drzew. Naszym celem w tym projekcie było przywrócenie drzewostanu Parku do postaci jak najbardziej zbliżonej do naturalnej. Znaczenie wzrostu liczby drzew
Wzrost liczby drzew ma ogromne znaczenie dla środowiska i społeczeństwa, ponieważ przynosi także korzyści ekonomiczne i rekreacyjne. Większa liczba drzew zwiększa zdolność lasów do wychwytywania zanieczyszczeń, co bezpośrednio przekłada się na zdrowsze warunki życia.
Dodatkowo, większa liczba drzew sprzyja zwiększeniu bioróżnorodności. Lasy o większej powierzchni i różnorodności gatunkowej stają się bogatszymi siedliskami dla wielu gatunków roślin i zwierząt, a to czyni je bardziej odpornymi na choroby, suszę i inne zagrożenia. Drzewa mają również istotne znaczenie dla ochrony gleby przed erozją oraz retencji wody. Odpowiednia retencja wody przyczynia się do stabilizacji klimatu i zachowania żyzności gleby.
Wzrost liczby drzew niesie również korzyści ekonomiczne i rekreacyjne. Lasy są źródłem surowców, takich jak drewno, ale również stanowią miejsca rekreacji i turystyki.
Wyzwania i przyszłość
Zarządzanie polskimi lasami nie jest jednak pozbawione wyzwań. Zmiany klimatyczne, susze, szkodniki i choroby drzew, a także presja urbanizacyjna i przemysłowa, stanowią zagrożenie dla stabilności leśnych ekosystemów. Dlatego też kontynuacja zrównoważonej gospodarki leśnej oraz rozwój działań na rzecz ochrony przyrody są kluczowe dla dalszego wzrostu liczby drzew i zdrowia polskich lasów.
Dzięki wsparciu instytucji państwowych i inicjatyw społecznych polskie lasy rzeczywiście stają się coraz bardziej zróżnicowane pod względem gatunków drzew i bogactwa przyrodniczego. Ten pozytywny trend ma wielopłaszczyznowy wpływ, który obejmuje zarówno ochronę środowiska, jak i korzyści społeczno-ekonomiczne dla lokalnych społeczności.
Różnorodność gatunkowa w lasach zwiększa ich odporność na zmiany klimatyczne, szkodniki i choroby. Zróżnicowane lasy są bardziej stabilne ekologicznie, ponieważ obecność wielu gatunków drzew tworzy złożony ekosystem, w którym gatunki wspierają się nawzajem.
Korzyści z większej różnorodności lasów odczuwają także lokalne społeczności. Rozwój lasów i ich zarządzanie tworzy miejsca pracy, obejmujące różnorodne zawody, takie jak leśnicy, pracownicy szkółek leśnych, osoby zajmujące się ochroną przyrody i zarządzaniem parkami krajobrazowymi. Bogatsze i bardziej różnorodne lasy przyciągają również turystów. Polskie lasy i parki narodowe oferują szlaki turystyczne, ścieżki edukacyjne i możliwości obserwacji dzikiej przyrody.
Wsparcie zarówno instytucji państwowych, jak i inicjatyw społecznych jest kluczowe dla przyszłości polskich lasów. Zwiększanie różnorodności gatunkowej drzew nie tylko wzbogaca środowisko naturalne, ale także przynosi realne korzyści lokalnym społecznościom poprzez tworzenie miejsc pracy i promowanie turystyki ekologicznej. Wspólne działania na rzecz ochrony lasów przyczyniają się do zachowania bogactwa przyrodniczego Polski na przyszłość. |
